Europarlementariërs willen het gebruik van verslavende technieken zoals oneindig scrollen in apps aan banden leggen. De voorgestelde regelgeving is vooral gericht op sociale media, waartegen het parlement erkent dat gewone zelfdiscipline niet altijd opgewassen, is met alle negatieve gevolgen van dien.
Het Europese Parlement wil een einde aan verslavende technieken en applicaties waarmee bedrijven mensen aan het kleine scherm willen kluisteren. Het gaat om zogenaamde dark patterns en opzettelijk verslavende functionaliteit. App-ontwikkelaars en psychologen werken samen voor onder andere sociale media-bedrijven maar ook uitgevers van fremium-spelletjes om gebruikers onbewust aan te zetten tot specifiek gedrag. Bij de spelletjes kan het dan de bedoeling zijn om de speler richting microtransacties te sturen, terwijl sociale media zoveel mogelijk advertenties wil tonen dus mensen vooral aan het scrollen wil houden.
Nefast voor mentale gezondheid
“Geen zelfdiscipline is opgewassen tegen de trukendoos van Big Tech, die gevuld wordt door legers van designers en psychologen en als doel heeft om je aan je scherm geplakt te houden”, zegt Europarlementariër Kim Van Sparrentak (Nederland – Greens/EFA). “Als we nu geen actie ondernemen, zullen de praktijken een impact hebben op de mentale gezondheid en hersenontwikkeling van toekomstige generaties.”
De verslavende technieken en onbewust sturende dark patterns zijn goed voor de geldkoffers van app-ontwikkelaars, maar hebben een nefaste impact op gebruikers wier inherente menselijke kwetsbaarheden op een professionele manier worden uitgebuit. Het Europees Parlement is bezorgd om negatieve gevolgen zoals een afnemende concentratie, cognitief vermogen, een toename van stress, depressie en burnout-symptomen en de beperking van fysieke beweging die een smartphoneverslaving in de hand werkt. Zeker de impact op de gezondheid van minderjarigen baart onrust. Het Parlement roept daarom op tot meer onderzoek.
Concrete maatregelen
Concreet wil het Europees Parlement dat de EU wetgeving uitwerkt die burgers moet beschermen, ook al gaat dat misschien ten koste van de winsten van sociale mediaplatformen. Daarbij heeft het verschillende mechanismen in gedachten:
- Verslavende technieken zoals eindeloos scrollen en automatisch afspelen moeten verdwijnen
- De focus moet verschuiven van aandachts-economie naar ethisch design
- Er moet een digitaal richt komen om niet gestoord te worden
- Alle online diensten en producten moeten veilig zijn voor kinderen om te gebruiken.
Het parlement verduidelijkt nog enkele zaken en wijst er bijvoorbeeld op dat notificaties van apps standaard uitgeschakeld moeten staan. Zo krijg je niet automatisch een melding om opnieuw een verslavend spelletje op te starten omdat er zogezegd een beloning ligt te wachten. Feeds op sociale media zouden opnieuw chronologisch moeten, wat het dan weer eenvoudiger maakt om te beseffen dat je alle nieuwe zaken gezien hebt. Er moeten ook toegankelijke samenvattingen komen van de schermtijd van applicaties, digitale sloten om het gebruik in te perken voor wie dat wil en een zwart-wit-modus om minder aanlokkelijk te zijn.
Het Europarlement legt niet alle verantwoordelijkheid bij ontwikkelaars en wil ook het bewustzijn van burgers verhogen met campagnes. Die moeten veiligere en gezondere online gewoontes stimuleren.
Verslaving zit overal
De Digimeter gaf begin dit jaar nog aan dat 42 procent van de Vlamingen zich afhankelijk tot verslaafd voelt aan z’n smartphone. Nationale en internationale onderzoeken wijzen keer op keer uit dat mensen het moeilijk hebben om aan de opzettelijk verslavende prikkels van applicaties te weerstaan. Het Europees Parlement wijst voor z’n initiatief zelf naar onderzoek dat problematisch gebruik van smartphone en internet linkt aan mentale gezondheidsproblemen. Eén op de vier jongeren tussen zestien en 24 zou intussen problematisch smartphonegedrag vertonen dat kenmerken van verslaving vertoont.
Met het plan van het parlement is er nog geen wetgeving in voegen. De parlementariërs vragen de Europese Commissie nu om aan een wettelijk kader te werken. Gebeurt dat niet, dan zal het parlement zelf zijn recht tot legislatief initiatief uitoefenen. De oproep in het parlement werd alvast breed gesteund, met 545 stemmen voor, 61 onthoudingen en amper twaalf tegenstemmen.
De EU heeft in recente jaren met toonaangevende wetgeving een wereldwijde voortrekkersrol genomen in de regulering van de tech-industrie. Weinigen zullen stellen dat regels zoals de GDPR, NIS2 en de recent aangenomen AI-act perfect zijn, maar de consensus is wel dat Europa hier telkens belangrijke en grote stappen in de juiste richting zet.