We kennen het nog uit de tijd dat we communicatiewetenschap studeerden : propaganda. Korte definitie: een vorm van communicatie waarbij door een belanghebbende partij wordt geprobeerd om aanhangers voor haar gedachtegoed te winnen door het bewust verspreiden van eenzijdige en verzonnen informatie.
Meestal associëren we propaganda met verfoeilijke regimes in landen met een dictatuur. In het verleden zeker nazi-Duitsland of de Sovjet-Unie onder Stalin. Propaganda heeft dus een uitgesproken negatieve connotatie. En wat constateren we nu ? Dat propaganda in zijn zuiverste vorm een tweede leven krijgt op sociale media en op het Internet.
Waar propaganda het vroeger van een door een regime gecontroleerde pers moest hebben, ligt die nu in het handbereik van iedereen op de laptop of smartphone. De proliferatie van technologie heeft van propaganda een populair communicatie-instrument gemaakt, en ik betwijfel of dit een goede evolutie is. Waarom ?
Sociale media
Veel meer -al dan niet malafide- organisaties hebben nu een panoplie aan propaganda-instrumenten ter beschikking. Een veel gebruikte Engelse uitdrukking zegt : “On the Internet everyone is a dog”. Iedere gebruiker van sociale media kan zich voordoen zoals hij zou willen dat anderen hem of haar zien, en niet zoals de persoon werkelijk is. Dit geeft aanleiding tot verkeerde interpretaties. Propaganda is immers een vorm van communicatie die enkel het belang van de ‘zender’ vooropstelt, en niet die van de ‘ontvanger’.
“Propaganda is een vorm van communicatie die enkel het belang van de zender vooropstelt, niet die van de ontvanger.”
Die ‘ontvanger’ moet enkel misleid of verkeerd geïnformeerd worden. En bedrijven zoals Facebook of Twitter leggen daarbij niks in de weg, in tegendeel, ze faciliteren het alleen maar. Het excuus is dat zij technologieplatformen claimen te zijn, en geen uitgevers. Dat klopt niet helemaal. Vraag dat maar eens aan onze Vlaamse wetgevers die kreunen onder allerhande wetgeving.
Nepnieuws
Technologie reikt heel veel mogelijkheden aan om propagandamateriaal te versterken. Beelden, en zeker bewegende beelden, zijn sterker dan woorden alleen. Bovendien bieden de algoritmen van de Big Techs (zoals Google) heel wat technieken om verkeerde boodschappen gerichter door te sturen, en de beïnvloeding van bepaalde doelgroepen te versterken of te bestendigen.
Allemaal goed en wel voor neutrale boodschappen of op de feiten getoetste boodschappen, maar niet om aan indoctrinatie te doen. Het krachtige van deze geraffineerde algoritmen is dat de ‘ontvanger’ niet meer nepnieuws van ‘echt’ nieuws kan onderscheiden. Dat is een gevaarlijke evolutie. We worstelen als maatschappij en als communicatiedeskundigen met termen als politiek correcte communicatie, en weten er geen blijf mee.
Reclame
Propaganda beperkt zich overigens niet tot politieke partijen en overheden, ook privé bedrijven maken er gebruik van. Dat is eveneens een tendens. Bedrijven lobbyen om “onderhuids” een zo goed mogelijk imago te creëren op sociale media, met betaalde influencers en met betaalde campagnes.
“Gemanipuleerd worden zonder het te beseffen : dat heet propaganda 2.0.”
Kon dat vroeger niet met reclame? Natuurlijk wel, maar de technologie heeft een breder instrumentarium aangereikt om dit veel verfijnder en sluikser te doen. Gemanipuleerd worden zonder het te beseffen : dat heet propaganda 2.0.
Dit is een ingezonden bijdrage van Kris Poté, Vice President bij Capgemini. Via deze link vind je meer informatie over de mogelijkheden van het bedrijf.