Telegram staat onder Belgisch toezicht, in Nederland wordt er gesproken over een verbod. De berichtenapp geeft zijn geheimen niet zomaar prijs. Is de ophef rond Telegram terecht of overdreven?
De berichtenapp Telegram telt volgens cijfers van het bedrijf 950 miljoen actieve maandelijkse gebruikers wereldwijd. Sinds 2020 is de bekendheid van Telegram in een razend tempo toegenomen en verwelkomt het jaarlijks ongeveer honderd miljoen nieuwe gebruikers. Telegram geldt als één van de grootste uitdagers voor WhatsApp onder de berichtenapps.
Toch is de reputatie van Telegram verre van smetteloos. Het gemeentebestuur van Amsterdam besliste om de berichtenapp te verbieden op werktelefoons van ambtenaren. De app ligt al langere tijd ook in de nationale politiek onder vuur in Nederland. In Spanje probeerde de overheid de app al eens volledig te verbieden, maar een rechter draaide het verbod snel terug.
Op het eerste gezicht lijkt Telegram een gewone berichtenapp, dus waar komt de controverse vandaan? En is daar reden toe? Telegram geeft zijn geheimen niet prijs en dat maakt beleidsmakers argwanend.
Symbool voor oppositie
Privacy en anonimiteit zijn cruciale verkoopargumenten voor Telegram: het gevolg van het bijzondere ontstaansverhaal van de applicatie. Telegram zag in 2013 het levenslicht. Stichters Nikolai en Pavel Durov richtten eerder het sociaal medium VKontakte op. De Russische overheid nam de controle over dat platform over en de broers wilden vermijden dat Telegram hetzelfde lot onderging.
Telegram heeft meermaals in de clinch gelegen met het regime. In 2018 sloeg de Russische overheid Telegram in de ban omdat het de encryptiesleutels niet wilde delen. Dat resulteerde in protesten over heel het land waar Pavel Durov actief aan deelnam. De berichtenapp werd zo een symbool voor de oppositie in Rusland.
Telegram wist overigens handig rond die ban te fietsen door zijn IP-adressen om te leiden naar Amerikaanse cloudservers, ver buiten het bereik van de regulatoren. Pavel en Nikolai Durov ontvluchtten Rusland een tiental jaar geleden en vroegen het burgerschap aan in Frankrijk, Verenigde Arabische Emiraten en Saint-Kitts & Nevis.
Breken met het verleden
Net omwille van die woelige relatie met hun geboorteland, doen de Durov-broers er alles aan om associaties tussen Telegram en Moskou te vermijden. Het platform is officieel in handen van twee bedrijven: Telegram FZ LLC en Telegram Messenger Inc. Telegram staat officieel geregistreerd op de Britse Maagdeneilanden, het hoofdkantoor is naar Dubai verhuisd.
Toch lijkt het verleden Telegram te achtervolgen. Dat het gemeentebestuur van Amsterdam spionage als argument geeft om Telegram buiten te houden, is gebaseerd op de nationaliteit van de stichters. Het overkwam eerder ook Kaspersky in de Verenigde Staten, met het verschil dat het hoofdkantoor van de beveiligingsleverancier in Moskou staat.
lees ook
Kaspersky verlaat de VS na eerdere ban
Telegram zegt datacenters verspreid over de wereldbol te hebben, maar doet geheimzinnig over waar die exact staan. Data van Europese gebruikers zouden in een datacenter in de omgeving van Amsterdam bewaard worden.
Drugs, wapens en propaganda
Het spionage-argument is dus eerder dubieus, maar dat is niet enige probleem met Telegram. Een woordvoerder van de gemeente Amsterdam noemde Telegram in de Nederlandse media letterlijk ‘een vrijplaats voor hackers, cybercriminelen en drugshandelaren’. Telegram komt regelmatig negatief in het nieuws omdat het de voorkeursapp is binnen dubieuze milieus, van drugshandelaren en terroristen tot verspreiding van pornografie.
Telegram draagt privacy en anonimiteit hoog in het vaandel en gaat ver in het afschermen van gebruikers. De app zit qua functionaliteit eerder tussen een klassieke berichtenapp zoals WhatsApp en een sociaal medium zoals Reddit. Groepen zijn openbaar en met een zoekbalk te vinden en je sluit je in volledige anonimiteit aan.
Dat kan Telegram een handig kanaal maken voor bedrijven om klanten te bereiken, maar dat geldt dan ook voor minder legale handeltjes. Telegram maakt bovendien geen onderscheid tussen actieve en inactieve telefoonnummers, zodat je met een tijdelijke telefoon zo een account hebt aangemaakt.
De berichtenapp blijkt ook een populair platform voor het verspreiden van nepnieuws en propaganda. Gelijkgestemde zielen vinden elkaar in anonieme groepen die tot 200.000 gebruikers kunnen tellen. Tijdens de coronaperiode gingen de meest wilde complottheorieën rond en ook pro-Russisch nepnieuws wordt massaal verspreid via de app. Tegelijkertijd gaan Russen via Telegram op zoek naar niet-gecensureerd nieuws over de Oekraïne-oorlog.
Telegram krijgt het verwijt dat allemaal te laten passeren. Pavel Durov werd zelfs aangehouden in Frankrijk omdat de Franse Justitie hem verantwoordelijk acht voor misdrijven die worden gepleegd met gebruik van de berichtenapp. Woordvoerder Remi Vaughn ontkent met klem in een schriftelijke reactie aan ITdaily. “Sinds de lancering heeft Telegram actief schadelijke inhoud op zijn platform gemodereerd. Moderatoren gebruiken een combinatie van proactief toezicht en gebruikersmeldingen om inhoud te verwijderen die de dienstvoorwaarden schendt. Telegram garandeert dat alle correct ingediende meldingen zullen worden verwerkt”.
Belgisch toezicht
In het kader van de DSA is Telegram onder Belgisch toezicht geplaatst: het BIPT werd aangeduid om te controleren of de berichtenapp aan zijn wettelijke verplichtingen voldoet. Telegram heeft daar zelf voor gekozen. Het bedrijf heeft geen kantoor op Europees grondgebied en duidde het Belgische ESDR aan als zijn vertegenwoordiger.
lees ook
Europese Digital Services Act volledig in werking voor grote en kleinere bedrijven: waarvoor dient de richtlijn?
Belangrijk om te weten is dat de Europese Commissie Telegram niet heeft gelabeld als een VLOP, ofwel Very Large Online Platform. Hierdoor valt Telegram niet onder het strengste pakket aan regels, in tegenstelling tot bijvoorbeeld X dat de DSA-regels niet zo nauw neemt als het zou moeten. Onder de wetgeving zijn niet alleen de grote diensten, maar ook ‘kleinere’ internetplatformen verantwoordelijk voor het gedrag van hun gebruikers. Telegram vormt dus geen uitzondering op de regel.
“Het BIPT oefent toezicht uit op Telegram in het kader van de DSA-regels die betrekking hebben op hostingdiensten, maar niet op interpersoonlijke berichtendiensten”, verduidelijkt BIPT-woordvoeder Jimmy Smedts aan de redactie. “Dit houdt in dat het BIPT controleert of Telegram aan zijn verplichtingen als hostingdienst voldoet, zoals de mogelijkheid om berichten en inhoud die gebruikers als problematisch worden beschouwd, te rapporteren.”
“De rol van het BIPT is niet om op zoek te gaan naar mogelijke illegale inhoud op Telegram. Binnen dit kader is er nog geen tastbaar bewijs dat Telegram niet voldoet aan de procedurele verplichtingen die het is opgelegd binnen de DSA”, zegt Smedts.
Eigen encryptie
Omwille van ingebakken focus op privacy krijgt Telegram wel eens de naam een ‘veiliger’ alternatief voor WhatsApp te zijn. Er zit geen bedrijf achter de berichtenapp dat van persoonsgegevens een miljardenhandel heeft gemaakt. Of die naam terecht is, is voer voor discussie.
lees ook
Opgepast: EU probeert (dankzij België) opnieuw mee te lezen op je smartphone
Net zoals WhatsApp past Telegram end-to-end-encryptie toe op chatberichten. Encryptie zorgt ervoor dat enkel jij en de ontvanger van het bericht de inhoud kunnen zien en niemand anders. Opgelet: bij Telegram dien je dit manueel in te schakelen, anders dan bij WhatsApp het geval is. Enkel ‘geheime chats’ zijn van end-to-end-encryptie voorzien. In die geheime chats kan je berichten na het lezen laten ‘verdwijnen’.
De meningen zijn verdeeld over het protocol dat Telegram toepast. De app steunt niet op open encryptiestandaarden maar ontwikkelde een eigen protocol, MTProto 2.0. Het bedrijf heeft zelf veel vertrouwen in zijn eigen kunnen: het organiseert wedstrijden om de beveiliging te laten kraken en stelt de code openlijk beschikbaar. Tot heden heeft de app weinig noemenswaardige incidenten gekend, al zijn er wel eens gaatjes in de beveiliging ontdekt door onderzoekers.
Telegram past end-to-end-encryptie enkel toe op ‘geheime chats’.
TikTok achterna?
Het gebeurt maar zelden dat een applicatie op de zwarte lijst belandt. Het meest notoire voorbeeld is wellicht TikTok. Vanwege onduidelijkheid over de banden tussen moederbedrijf ByteDance en de Chinese overheid (en onder Amerikaanse druk), besliste de Belgische overheid in maart vorig jaar om de app te verbieden voor overheidsambtenaren en ministers.
Als er al vrees bestaat dat het Kremlin zou kunnen meelezen op Telegram, dan lijkt dat eerder uit de lucht gegrepen. Maar Telegram is niet helemaal het geheime fort dat het claimt te zijn. Dat encryptie geen standaardinstelling is, staat haaks op de filosofie van de oprichters. De controversiële inhoud is problematisch, maar zolang je daar niet naar op zoek gaat, zal je daar ook niet mee in aanraking komen.
Om een lang verhaal kort te maken: geen enkele app is helemaal feilloos. WhatsApp kan evengoed voor schadelijke doeleinden misbruikt worden. Telegram is niet per se veiliger, maar er bestaat geen onweerlegbaar bewijs om te stellen dat het onveiliger zou zijn dan alternatieven.
Dit artikel kreeg een update op 28 augustus met de recentste informatie.