Steeds meer bedrijven en organisaties bannen TikTok op de werkvloer en van professionele hardware, of ze denken daar in elk geval over na. We kijken naar de argumenten voor en tegen en waarom je het überhaupt zou overwegen.
TikTok: voor de ene is het onschuldig tijdverdrijf, voor de andere is het een spionage-app onder het mom van vluchtig entertainment. Er zijn hoe langer hoe meer bedrijven, overheidsdiensten en organisaties die de tweede mening genegen zijn en de Chinese app vlakaf verbieden voor werknemers. Is dat echt nodig of kan het allemaal zo geen kwaad?
Een beetje geschiedenis
De app TikTok wordt door moederbedrijf ByteDance in 2017 gelanceerd als internationale versie van zijn immens populaire Douyin. Datzelfde jaar nog neemt ByteDance het eveneens Chinese musical.ly over.
Nog geen twaalf maanden later worden beide apps samengevoegd in één nieuwe, inclusief alle bestaande accounts en data. Als naam wordt TikTok behouden en de globale verovering kan echt beginnen. De hoofdmoot van de content bestaat aanvankelijk uit mensen die playbacken en daarbij een dansje uitvoeren, maar inmiddels is dat al wel stevig uitgebreid.
De zaak Forbes
Het was eind vorig jaar groot nieuws: een aantal medewerkers van TikTok hadden hun toegang tot de data van de app gebruikt om journalisten van Forbes te monitoren. Via IP-adressen en gebruikersdata probeerden de TikTok-werknemers de fysieke locatie te bepalen van de journalisten in kwestie.
De bedoeling was om de bron in eigen rangen te achterhalen, die verantwoordelijk was voor informatie die had geleid tot een aantal artikels over de band van TikTok (en ByteDance) met de Chinese overheid.
Met alle Chinezen
Het is die vermeende band met China, in combinatie met berichten als die over Forbes, die het wantrouwen tegenover de populaire app steeds maar doet groeien. Uiteindelijk beschikken andere sociale media ook over heel wat van onze gegevens en hebben die apps even goed toegang tot de microfoon en camera’s op onze toestellen. Maar die zijn, ondanks alles, nog steeds wel onafhankelijk van het land waarin ze zijn gevestigd.
TikTok is dat officieel ook, maar er zijn weinig Chinese bedrijven die géén (rechtstreekse) band met de Chinese overheid hebben. De kans is erg klein dat ByteDance nu net één van die uitzonderingen is. Specialisten zoals Kenneth Lasoen, professor aan de Universiteit Antwerpen, waarschuwen al even voor het gevaar dat TikTok kan vormen.
De risico’s van de app
Wat zijn nu de mogelijke gevaren van de clip-app? Waarom zijn er hoe langer hoe meer bedrijven en organisaties die TikTok willen bannen van alle werktoestellen? We sommen de grootste kopzorgen even voor je op.
De eerder vermelde band met de Chinese overheid is red flag nummer één voor heel wat specialisten. Met de data die TikTok verzamelt, is spionneren een koud kunstje: de app registreert je locatie, heeft toegang tot je camera’s en microfoon, ziet je voorkeuren op heel wat vlakken en heeft zicht op wat jij de wereld instuurt.
Waar en wanneer
Voor TikTok geldt dus hetzelfde als voor een goede vastgoedmakelaar: locatie, locatie, locatie. De app houdt dat perfect bij van gebruikers en dat kan al wel eens tegen je gebruikt worden.
Om ontrouw te bewijzen, bijvoorbeeld, maar evengoed om je gewoontes en real life voorkeuren letterlijk in kaart te brengen. Een andere mogelijkheid is dat op die manier een overzicht kan worden gemaakt van de vaste locaties en tijdsstippen waarop verschillende personen die om dezelfde reden worden gemonitord, samenkomen.
Microfoon, camera, actie
Qua hardware ligt de achterdocht voor de hand en is de vrees op zich het meest vergezocht, maar ook niet onrealistisch. Audio en video kunnen in theorie vanop afstand worden geactiveerd, tijdens belangrijk politiek of militair overleg, bij het sluiten van zakelijke overeenkomsten, maar evengoed gewoon om chantagemateriaal te verzamelen. In dat laatste geval kunnen bezwarende zaken bijvoorbeeld worden gebruikt om iemand te rekruteren, als (dubbel)spion.
Veel mensen dragen hun compleet dagelijks leven mee in hun telefoon en weinigen gaan die al eens uitzetten, laat staan aan de kant leggen, zelfs wanneer dat logisch lijkt of gewoon nodig is. Dit idee klinkt dus wat vergezocht, maar niet onrealistisch. Natuurlijk laat een actieve datastroom van audio en video over het netwerk wel z’n sporen na.
Inhoudsloze inhoud
Het hoeft natuurlijk niet zo extreem te zijn. TikTok heeft een algoritme dat erom bekend staat dat het heel snel doorheeft wat een gebruiker wil zien. Die inhoud manipuleren is dan ook niet moeilijk. Bekijkt iemand in een slechte bui droevige dingen? Zijn of haar feed zal snel zo deprimerend zijn als een verlaten achterbuurt tijdens een regenbui.
Wanneer je zonder na te denken door hetzelfde soort filmpjes scrolt, ga je het niet merken wanneer je stiekem wordt gemanipuleerd. En dat kan soms ver gaan: zelfs je politieke voorkeur kan onbewust doorschemeren, afhankelijk van wat je bekijkt. Dat hoeft ook niet bij één onderwerp te blijven, wie geregeld switcht tussen verschillende categorieën, voedt TikTok in principe met zijn of haar voorkeuren.
De informatie die je onbewust deelt, geldt ook voor de lengte van je kijkbeurten. Het systeem zal heel snel doorhebben dat je bij bepaalde onderwerpen of personen snel naar een volgende clip gaat, maar dus ook wanneer je langer blijft hangen.
Delen is niet altijd positief
Wie op sociale media zit, neemt vaak ook actief deel aan de activiteiten. Dat is bij TikTok niet anders en brengt ons meteen bij een volgende portie data die het bedrijf zo over gebruikers kan verzamelen: biometrische gegevens. Van het moment dat je gezicht op TikTok staat, kan dat worden gebruikt om AI te trainen; in het slechtste geval voor een deepfake (iets waarbij ook je stem van belang is). Filters die iemand bijvoorbeeld verouderen lijken lollig en onschuldig, maar geven ook heel wat mogelijke data weg en kunnen, wederom, worden gemanipuleerd.
Locatiegegevens gaan niet alleen via gps, maar ook met beeldmateriaal. Het is voor een inlichtingendienst een koud kunstje om al je clips te analyseren en een overzicht te maken van welke bestaande achtergronden het vaakst in beeld komen. Dat is gewoon nog maar eens een andere manier om te betrekken bij het opmaken van het profiel van een gebruiker.
Wie en waarom
Al het bovenstaande is vooral belangrijk voor politieke en economische leiders of mensen in een cruciale functie (advocatuur, politie, douane), maar er is ook nog het specifiek geval van journalisten. Een land dat niet dol is op persvrijheid trekt dat ook door naar degenen die dat net willen bewerkstelligen. Alles wat we nu al vermeldden kan ook specifiek worden gebruikt om journalisten onder druk te zetten en zo censuur door te voeren.
Combineer iemands vaste locaties, met zijn of haar voorkeuren en het is voor een inlichtingendienst makkelijk om een zogezegd toevallige ontmoeting op te zetten. Zo kan je ergens een mol binnenkrijgen, maar evengoed iemand in een belastende situatie brengen. In dat geval zijn we snel weer terug bij chantage.
In principe zijn de mogelijkheden voor manipulatie en datamisbruik dus legio. Met alle data die er worden verzameld, is het voor specialisten makkelijk om gedetailleerde profielen op te stellen van TikTok-gebruikers en/of om een feed te manipuleren. Dat is van minder belang bij de cliché doelgroep van dansende pubers, maar wel wanneer iemand een land of een groot bedrijf runt.
Bijwerkingen: concentratieverlies
Er is ook nog een, op het eerste zicht, minder gevaarlijk argument. De hapklare brokken die de clips op TikTok in feite zijn, kunnen zorgen voor enkele uurtjes scrollen zonder nadenken. Dat kan niet alleen nefast zijn voor de concentratie, het maakt nadenken op de duur ook overbodig.
TikTok is met andere woorden ook niet de meest ideale app om je geest scherp te houden. Op langere termijn zou dat zelfs afstompend kunnen werken, om een zwaar (maar niet geheel onterecht) woord te gebruiken. Klinkt dit al bekend? Eerder dit jaar publiceerden wij een aantal tips om meer focus te krijgen, privé en tijdens het werk.
Conclusie
We gingen natuurlijk wel de argumenten voor en tegen afwegen. Voorlopig was het best negatief. Dus bij deze: het kan al eens entertainend zijn. Maar toch, zie voor alle zekerheid nogmaals al het bovenstaande.
We beseffen ook dat een groot deel van wat er over TikTok wordt gezegd en geschreven, berust op een vorm van speculatie, maar dan toch speculatie die geschoeid is op de leest van specialisten. Voor eender wie een belangrijke functie heeft, privé of publiek, zouden we de app in elk geval afraden.
Trek dat dan ook gerust door naar elke vorm van hardware die met je organisatie is gelinkt. Wat je mensen in hun vrije tijd doen, daar heb je geen invloed op. Wij gaan echter toch mee in de redenering van steeds meer overheden en organisaties: bannen die handel op de werkvloer en tijdens de werkuren
Die gekke dansjes en recepten met feta zijn het echt niet waard.