Is meer altijd beter? Wanneer je de ideale laptop kiest niet noodzakelijk. Zeker wat pixels betreft blijft gulzigheid niet ongestraft. Wat is er mis met een 4K-laptopscherm?
Aan de bovenkant van het laptopsegment schermen fabrikanten met straffe specificaties. Straffe processors, een laag gewicht en flinterdunne schermranden zijn veelvoorkomende troeven. De schermkwaliteit zelf is een ander verkooppunt. Daar willen laptopbouwers overtuigen met de best mogelijke displays en daar komt vaak een hoge resolutie bij kijken.
Van FHD naar 4K
Full HD (met 1.920 pixels over de lange rand, en 1.080 of 1.200 pixels over de korte rand al naargelang de aspect ratio) is intussen de standaard, zelfs bij instaplaptops. Logisch dus dat ultrabooks een onderscheidende eigenschap nodig hebben. Daarom stoppen fabrikanten steeds meer 4K-displays in hun compacte toestellen. Zo heeft een premium-laptop van 13 inch zoals de Dell XPS 13 vandaag dezelfde schermresolutie als een modern tv-toestel van 58 inch.
Dergelijke hoge schermresolutie heeft als voordeel dat alles in theorie haarscherp is, al kan dat in de praktijk flink tegenslagen. Daarover lees je zo meteen meer, eerst verdient een heel praktisch nadeel van een 4K-scherm op een laptop een vermelding. Een 4K-display heeft bijna vier keer meer pixels dan een FHD-scherm. Die pixels moeten aangestuurd worden en dat heeft een belangrijke keerzijde. Het display zelf verbruikt meer stroom, net als de hardware in de laptop. De GPU moet immers vier keer zo hard werken. Een 4K-scherm hakt zo stevig in op het batterijleven van een laptop.
Nefast voor de batterij
We kijken even naar de Asus ExpertBook B9400CE en de Razer Book 13. Beide laptops hebben een Intel Core i7-1165G7 aan boord, samen met 16 GB aan RAM. De Asus heeft een batterijcapaciteit van 66 wattuur, de Razer doet het met 55 wattuur. In theorie mogen we dus van de Razer Book 13 verwachten dat die 20 procent slechter zou presteren met een identieke workload, maar de Asus Expertbook heeft een iets groter en dus minder zuinig scherm (14 inch tegenover 13,3 inch). Op basis van die specificaties alleen verwachten we dat één batterijlading van de Razer Book 13 iets minder dan 20 procent minder lang meegaat, vergeleken met de Asus.
De Razer Book 13 heeft echter een 4K-scherm, terwijl Asus voor een gewone Full HD-resolutie kiest. Wat zien we nu: de laptop van Asus gaat niet 20 procent langer mee, maar zingt het dubbel zo lang uit op één batterijlading. De Razer Book 13 wordt gefnuikt door zijn hogeresolutiescherm.
In de meeste gevallen blijft een laptop een mobiel toestel. De beste laptop is er volgens ons dan ook één met een gebalanceerde configuratie die de perfecte combinatie van prestaties, draagbaarheid en uithoudingsvermogen brengt. Een 4K-scherm trekt die balans vrijwel altijd scheef. Let wel: grafische professionals die een mobiel workstation zoeken, kunnen natuurlijk wel prioriteit geven aan een hoge resolutie boven autonomie.
Meer dan een batterijprobleem
Maar wat voor de kantoorwerker die een oogverblindend mooie ultrabook wil? Is het in dat geval geen optie om batterijleven op te offeren in ruil voor schermpracht? In theorie is dat een legitieme keuze, in de praktijk is die schermpracht op een Windowslaptop niet altijd wat je zou verwachten.
Daarvoor moeten we even kijken naar hoe Windows zelf reageert op een 4K-scherm. Pixels per inch of ppi is daarvoor belangrijk. Een 58 inch 4K-tv heeft met zijn 3.840 x 2.160 een pixeldichtheid van 76 ppi. Een traditionele 15,6 inch-laptop met Full HD-resolutie heeft 141 ppi. Op een 13,3 inch-laptop verhoogt dat al naar 165 ppi. De pixeldichtheid en bijgevolg waarneembare scherpte op een FHD-laptop ligt dus al een stuk hoger dan die van een 4K-tv.
lees ook
Asus ExpertBook B9400 review: indrukwekkend over de hele lijn
Windows gaat ervan uit dat een pixeldichtheid van ergens rond de 150 ppi standaard is. De interface van het besturingssysteem en de programma’s die je draait hebben een vast formaat gebaseerd op een dergelijke ppi. Zo is een knop X pixels hoog, zowel op een 4K-scherm als op een FHD-display.
Stop je een 4K-display in een 13,3 inch-laptop, klimt de pixeldichtheid tot meer dan 330 ppi oftwel meer dan het dubbele van wat Windows als normaal aanschouwt. Wanneer dezelfde knop op een 13,3 inch-4K-scherm X pixels hoog is, toont dat in de praktijk veel te klein aan. De individuele pixels zijn immers veel kleiner. De interface wordt hierdoor onleesbaar zonder vergrootglas.
Slechte schaalbaarheid
Gelukkig kan je dat euvel snel verhelpen: in de beeldscherminstellingen van Windows kan je de interface procentueel schalen. Een 4K-laptopscherm heeft ongeveer een dubbele pixeldichtheid vergeleken met equivalent FHD-scherm, dus 150 tot 200 procent schalen is aangewezen voor het beste resultaat. De interface ziet er nu terug normaal uit. Op het eerste zicht toch.
Windows pakt dat schalen niet altijd even goed aan. In veel gevallen wordt de interface tot 200 procent opgeblazen en niet opnieuw gerenderd op een dubbele resolutie. Zo krijg je op je haarscherpe scherm onscherpe grafische details. Knoppen en tekst zien er onscherp uit, omdat ze van een pixeldichtheid voor FHD zijn uitgetrokken naar een verdubbelde resolutie om de pixeldichtheid van het 4K-scherm te accommoderen.
Het probleem wordt nog erger wanneer je een laptop (ongeacht de resolutie) aansluit op een tweede scherm met een andere pixeldichtheid. Wanneer je een venster dan versleept van het ene naar het andere scherm, verslikt Windows zich helemaal. Het probleem was het ergst bij vroege versies van Windows 10, intussen is de situatie al fel gebeterd. Voor Windows 11 heeft Microsoft nog meer problemen weggewerkt, maar perfect is de schaling nog niet.
Applicatieontwikkelaars kunnen intussen zelf kiezen hoe hun toepassingen schalen en dat lost veel op, wanneer de ontwikkelaars achter een app tenminste de nodige moeite hebben geïnvesteerd. Bij kleinere toepassingen is dat niet altijd het geval. Dan blijft het kiezen tussen een vergrootglas of vage letters.
Is het sop de kool waard?
Met een 4K-scherm voor je laptop haal je in veel gevallen dus meer minpunten dan pluspunten in huis. De hoge resolutie is mooi wanneer ze ondersteund wordt, maar zorgt anders voor problemen. In alle gevallen trekt het mooie scherm de batterij exponentieel sneller leeg. Daar komt bij dat de pixeldichtheid van een FHD-resolutie op een 13 of 14 inch-scherm al ruim hoog genoeg is voor een aangename ervaring. In een gebalanceerde configuratie van een ultrabook heeft een 4K-resolutie voor ons dan ook geen plaats.